AYM, “Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması” düzenlemesini iptal etti

Anayasa Mahkemesi(AYM), ceza davalarının çoğunluğunda uygulanan ‘Hükmün Açıklanmasının GeriBırakılması (HAGB)’ düzenlemesini iptal etti. Karar, 1 yıl sonra yürürlüğe girecek.

Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nin yaptığı başvuruyailişkin AYM’nin 1 Haziran 2023’te verdiği karar, bugünkü Resmi Gazete’deyayınlandı.

Kararın verilmesini sağlayan başvuruda özetle, HAGB kararıverilmesinin mağdurlar açısından yeterli giderim sağlamadığı, faillerin cezadanmuaf tutulmasına yol açtığı ve devletin kişilerin maddi ve manevi varlığınıkoruma ve geliştirme şeklindeki yükümlülüğünü yerine getiremediği belirtilerekkuralın Anayasa’ya aykırı olduğu ileri sürülmüştü.

HAGB uygulamasına dönük olarak, “Ceza yargılaması sonucunda verilecek mahkûmiyet hükmününaçıklanmasının belirli şartlara bağlı olarak ertelenmesini ifade etmektedir.Sanığa, hakkında HAGB uygulanmasını kabul edip etmediği hüküm aşamasınageçilmeden henüz yargılama aşamasındayken ve ileride sanık hakkında mahkûmiyetkararı verilme ihtimaline dayalı olarak sorulmaktadır” açıklaması yapıldı.

HAGB uygulamasının anayasal güvencelere uygunluğunudeğerlendiren AYM, özetle şu değerlendirmeleri yaptı:

“HAGB uygulanmasını yargılamanın henüz başında kabul edensanıklar hakkında yargılamanın sonraki aşamalarında adil yargılanma hakkıgüvencelerinin ilk derece mahkemesince sağlanıp sağlanmadığının denetimiistinaf kanun yolunda yapılamamakta ve bu durum hak ihlallerine yolaçabilmektedir. İstinaf kanun yoluna tabi olması öngörülen bir yargılama,sanığın HAGB kararı verilmesini kabul etmesiyle itiraz yoluna tabi hâlegelmektedir. Sanık, hakkında HAGB kararı verilmesini kabul etmekle birlikteistinaf kanun yoluna başvurma hakkından feragat etmektedir. Mahkeme hükmününkurulmasından önceki bir aşamada açıklanan belirli bir kanun yolundan feragatiradesinin anayasal geçerlilik koşullarını sağlamadığı anlaşılmıştır.

HAGB kurumunun müsadere işlemleri yönünden de bazı eksikdüzenlemeler içerdiği değerlendirilmiştir. HAGB kararı verilmesi durumundamüsadere işlemlerinin hangi aşamada infaz edileceğine ilişkin olarak açık birkanun hükmü bulunmamaktadır. Mülkiyet hakkına müsadere yoluyla yapılansınırlamaya ilişkin istinaf kanun yoluna başvuru imkânının askıya alınarak HAGBkararı ile birlikte müsadere kararının infazına yol açabilecek şekilde infazzamanında belirsizliğin olduğu görülmüş ve yeterli güvencelerin sağlanmadığıdikkate alındığında kuralın maliklere aşırı bir külfet yüklediği sonucuna ulaşılmıştır.

“CEZA TEHDİDİ ALTINDABIRAKMAKTAN İBARET…”

Diğer yandan kişi hakkında verilen HAGB kararı, cezaniteliğinde olmayıp kişiyi ceza tehdidi altında bırakmaktan ibarettir. HAGBkararının bu niteliğini gözeten Anayasa Mahkemesi daha önceki birçok kararında,kötü muamele iddiaları yönünden HAGB kurumunun uygulanmasının sanığın infazedilebilir bir ceza almaması sonucunu doğurduğunu ve bu kurumun uygulanmasındamağdurun muvafakati ya da mağdur açısından manevi bir telafinin sağlanmasınında aranmadığını dikkate alarak anılan geri bırakma kararının mağdur açısındanyeterli ve etkili bir giderim sağlamadığını değerlendirmiştir.

HAGB kurumuna yönelik bir başka değerlendirme de failin kamugörevlisi olduğu durumlara ilişkindir. Failin kamu görevlisi olduğu durumlardahukuka aykırı ve son derece ciddi bir fiilin hiçbir şekilde hoş görülemeyeceğigözönünde bulundurulmalıdır. Bu bağlamda işkence veya kötü muamelegerçekleştirdiği tespit edilen kamu görevlisi fiilî olarak cezasızbırakılmamalıdır. HAGB kurumunun kamu görevlisinin görevi sebebiyle işlediği veAnayasa’nın 17. maddesi anlamında işkence, eziyet ve kötü muamele kabul edilensuçlar bakımından uygulanmayacağına dair yasal düzenlemenin bulunmadığıgörülmüş; ceza mahkemelerinin uygulamalarının da bu sorunu çözemediğianlaşılmıştır. Bu durum Anayasa’nın devlete yüklemiş olduğu faillerefiilleriyle orantılı cezalar verilmesi ve mağdurlar açısından uygun gideriminsağlanması yükümlülüğü ile bağdaşmamaktadır.”

1 YIL SONRA YÜRÜRLÜĞEGİRECEK

Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle kuralın Anayasa’yaaykırı olduğuna ve iptaline, kuralın iptali nedeniyle 5271 sayılı Kanun’unHAGB’yi düzenleyen 231. maddesinin uygulanma imkânı kalmayan diğer hükümlerininde iptallerine, iptal hükümlerinin kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasındanbaşlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesine karar verdi.

AYM, kanundaki iptal edilen maddelerden kaynaklı yaşanacakolası boşluğun, kanun koyucu tarafından telafi edilmesine imkan sağlamak için 1yıllık yürürlük süresi belirlediğini kaydetti.

AYM’nin oyçokluğu ile verdiği karara, Muammer Topal, RecaiAkyel, Selahaddin Menteş, İrfan Fidan ve Muhterem İnce katılması, karşı oyyazısı yazdı.

İPTAL EDİLEN KANUNMADDELERİ

AYM’nin iptal ettiğikanun hükümleri şöyle:

“(5) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Sanığa yüklenen suçtandolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl (2) veya daha azsüreli hapis veya adli para cezası ise mahkemece hükmün açıklanmasının geribırakılmasına karar verilebilir. Uzlaşmaya ilişkin hükümler saklıdır. Hükmünaçıklanmasının geri bırakılması, kurulan hükmün sanık hakkında bir hukuki sonuçdoğurmamasını ifade eder.

(6) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Hükmün açıklanmasının geribırakılmasına karar verilebilmesi için;

a) Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamışbulunması,

b) Mahkemece sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadakitutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceğihususunda kanaate varılması,

c) Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararınaynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamengiderilmesi gerekir. (Ek cümle: 22/7/2010-6008/7 md.) Sanığın kabul etmemesihâlinde hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmez.

(7) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Açıklanmasının geribırakılmasına karar verilen hükümde, mahkum olunan hapis cezası ertelenemez vekısa süreli olması halinde seçenek yaptırımlara çevrilemez.

(8) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Hükmün açıklanmasının geribırakılması kararının verilmesi halinde sanık, beş yıl süreyle denetim süresinetabi tutulur. (Ek cümle: 18/6/2014- 6545/72 md.) Denetim süresi içinde, kişihakkında kasıtlı bir suç nedeniyle bir daha hükmün açıklanmasının geribırakılmasına karar verilemez. Bu süre içinde bir yıldan fazla olmamak üzeremahkemenin belirleyeceği süreyle sanığın denetimli serbestlik tedbiri olarak;

a) Bir meslek veya sanat sahibi olmaması halinde, meslekveya sanat sahibi olmasını sağlamak amacıyla bir eğitim programına devametmesine,

b) Bir meslek veya sanat sahibi olması halinde, bir kamukurumunda veya özel olarak aynı meslek veya sanatı icra eden bir başkasınıngözetimi altında ücret karşılığında çalıştırılmasına,

c) Belli yerlere gitmekten yasaklanmasına, belli yerleredevam etmek hususunda yükümlü kılınmasına ya da takdir edilecek başkayükümlülüğü yerine getirmesine karar verilebilir. Denetim süresi içinde davazamanaşımı durur.

(9) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Altıncı fıkranın (c)bendinde belirtilen koşulu derhal yerine getiremediği takdirde, sanık hakkındamağdura veya kamuya verdiği zararı denetim süresince aylık taksitler halindeödemek suretiyle tamamen gidermesi koşuluyla da hükmün açıklanmasının geribırakılması kararı verilebilir.

(10) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Denetim süresi içindekasten yeni bir suç işlenmediği ve denetimli serbestlik tedbirine ilişkinyükümlülüklere uygun davranıldığı takdirde, açıklanması geri bırakılan hükümortadan kaldırılarak davanın düşmesi kararı verilir.

(11) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Denetim süresi içindekasten yeni bir suç işlemesi veya denetimli serbestlik tedbirine ilişkinyükümlülüklere aykırı davranması halinde, mahkeme hükmü açıklar. Ancak mahkeme,kendisine yüklenen yükümlülükleri yerine getiremeyen sanığın durumunudeğerlendirerek cezanın yarısına kadar belirleyeceği bir kısmının infazedilmemesine ya da koşullarının varlığı halinde hükümdeki hapis cezasınınertelenmesine veya seçenek yaptırımlara çevrilmesine karar vererek yeni birmahkumiyet hükmü kurabilir.

(13) (Ek: 6/12/2006-5560/23 md.) Hükmün açıklanmasının geribırakılması kararı, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancakbir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hâkimveya mahkeme tarafından istenmesi halinde, bu maddede belirtilen amaç içinkullanılabilir.

(14) (Değişik: 23/1/2008-5728/562 md.) Bu maddenin hükmünaçıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin hükümleri, Anayasa’nın 174.maddesinde koruma altına alınan inkılâp kanunlarında yer alan suçlarla ilgiliolarak uygulanmaz.”

İTİRAZ VE UYGULAMANINİPTALİ HUSUSLARINI DÜZENLEYEN FIKRA İPTAL EDİLMEDİ

AYM, Trabzon 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nin iptali istemindebulunduğu ve hükmün açıklanmasının geriye bırakılması uygulamasının kararakarşı itiraz ve kararın iptali şartlarını düzenleyen 12 numaralı fıkrasınıiptal etmedi. 12 numaralı fıkra şöyle:

“(12) (Değişik: 28/3/2023-7445/21 md.) Hükmün açıklanmasınıngeri bırakılması kararına itiraz edilebilir. İtiraz mercii, karar ve hükmüinceler; usul ve esasa ilişkin hukuka aykırılık tespit ettiği takdirde,gerekçesini göstererek karar ve hükmü kaldırır ve gereğinin yapılması içindosyayı mahkemesine gönderir.”

HAGB NEDİR?

5271 sayılı CezaMuhakemesi Kanunu’nun 231. Maddesi’nin iptal edilen 5. fıkrasında HAGB şöylenitelendiriliyor:

“Sanığa yüklenensuçtan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl veya daha azsüreli hapis veya adlî para cezası ise; mahkemece, hükmün açıklanmasının geribırakılmasına karar verilebilir. Uzlaşmaya ilişkin hükümler saklıdır. Hükmünaçıklanmasının geri bırakılması, kurulan hükmün sanık hakkında bir hukukî sonuçdoğurmamasını ifade eder.”